Tuesday, September 29, 2009

A RU NO NO SUOK



By L.Keivom
Survival of the fittest.
-Herbert Spencer (1820-1903)
(Principles of Biology)
A chunga thu ei tar lang hi mi tam tak chun thil hung insiem le inthla sawng pei dan chîk taka suitu scientist Charles Robert Darwin (1809-82) hrilah an ngai. Ama hi Pathienin hnuoi le van a hung inumtir (creation) dan chanchin Mosie ziek kaltu nia threnkhat (Creationist) ngai, threnkhat (Evolutionist) inpak hlaw ni bok si, lekhabu The Origin of Species by Means of Natural Selection (1859) ti ziektu hi a nih. Amiruokchu, a chunga trongkam hi mi thiem le dawnril Herbert Spencer trongbau a haw lem a nih. Eini ruok chun naupang inhnelnaah ‘A ru no no suokah’ tiin an pieng hma daiin ei lo hmang tah a nih. Chu naupang inhnelnaa chun, thrungna intar takah ei inbeng a, hnengtawna ei thaw a, a hratin a hrat nawhai an hneng suok a, anni neka hrat lem an hung leh an hneng suok nawk pei a, a hrat tawp takhai pei chauhin thrungna chu an chang hlak a nih. Ei indanglamna ruok chu, anni chun khuorèl scientific truth an hmu suok hrilna trongkamin an hmang a, eini ruok chun hringnun le khawtlanga thil tlung zing social truth hrilnain ei hmang thung a nih.

Ei khawvel hi awm nêmhai ni loin awm khauhai, ru inno le innêm neka ru chang le khauh, thaiduop neka mi huoisen, tha hrûla thrang neka tha rila thrang, thabo nêka mi taima, invêt neka mi var, mi mawl neka mi thiem, chongkor mit neka muvanlai mit put, lungmawl neka lungvar nei, ngaituona tawi neka hmathlir hla an dingchangna hmun a nih. A chakvak naw chu an tlum tiel tiel a; chu ruol chun a hrathai chu an insang tiel tiel bok. Hlo amanih thlai inno dura hung mawnghai khom an bul velah anni neka inthrang hrât lem an um chun sawt naw teah an hung chìm pil a, an hung inrìl deu deu a, a tawpah dìp ralin an um hlak. Dîptu umna hrim hrimah ieng khom inthrang thra thei a um nawh.
Leihnuoi hluotu hringna nei po po hin zalen taka ei inthrang lien theina dingin hmun le hma (space) ei mamaw seng a. Hmun indai tawk a um sung chun innêkna a um ngai meu nawh. Sienkhom, ei hung pung a, ei hmun hluoah ei inleng ta naw pha leh ei hmun zauh ei nuom a, ei kawl le kieng ei nèk hlak. Bu chi hlam khat hlam hnih biel velah ei inso a, bit marin a hung mawng a, phun son theia lien a ni pha ei phawi a, lo lien takah ei phun dar a, a hung thra hlut hlut a, ra hlimum tak a’n suo hlak. Ei insona hmuna khan phun son loin inbeng èk hai sien, inthrang thei loin indîp tuong an ta, ra insuo naw ni hai. Chu chu mihriem le ramsa le vatehai chunga khom thil tlung hlak le tlung zing a nih. Ramsa le vate an tlawm deuh deuh san hi mihriemin an tlatna hmun sukchieurieu a, nêk chèp a, ei that rèm pei lei a nih.
Khawvel histawri hi a hrât lem le rem hre lemin a hrât naw lem an nèk chèp dan le hnè ral pei dan chanchin suina a nih. Hun le hmun khata vàn tonga ropui bùng bûng hai khom phêk dang ei hei phok a, an hlimthla hmu ding a um ta nawh. An ram hming khomin hming dang daih a lo put tah hlak. Kum 1971 hma khan Bay of Bengal saka ram Bangladesh, Meghalaya, Mizoram le Arunachal Pradesh tihai hi an la pieng nawh. Kum sang khat hnungah hieng ramhai hin hming dang daih an put el tah thei. Chuong hming hai chun an kawl le kienga cheng, anni chimraltu hming chawi lem tang an tih. Zo hnathlakhai hin Judahai ang boka ei pi le puhai ram lo del tah po po hluo nawk vong dinga lungril siem a, hrietna, thiemna, varna, thil siem thiemna le sumdawng thiemna tieng ei kawl le kienga mihai khûm vong dinga tumru taka indikna leh hma ei lak chun, ei pi le puhai ram chauh ni lo, ei se vela ram tam tak hi kum sangkhat chu hril lo, zanga hnunga khom eini kutah umin, khawvel map-a le UNO list-ah ZOLAND ti fie kulin ieng leiin am ziekin a um naw ding? A ru no no suokna khawvela hin hnam hming hlun le ram hming hlun hrim a um nawh. A var var le hrât hràt chan a nih.
Chu chu a letling charin a um thei bok. A mihriem chenghaiin ei zir naw pei a ni chun kum iemani zat hnungah MIZORAM le CHIN STATE tihai khom hi um ta kher naw nih. Eden huon rûna chokchawrawitu kha sipai honpui an ni nawh; rûl le a sunga cheng chauh an nih. Chuong anga ei Eden huona luta mi rûntu chu sîr tinah an inphu sup sup a ni ta naw am a ni? Eini lai ngei a rûla inchang ieng zat hiel am ei um ta a? Pawl tin, khaw tin, in tin le biek in tinah rûlngan an inkuol hnèr hnûr el tah ni lo maw? Gehenna tienga mi hnûktu, mita hmu thei lo, mi rûn zingtu hrihai hi a langa hmu theihai nekin tri an um lem daih a nih.
Baibul versus Bhagavad Gita
Hi artikul hih ka ziek san chu tu laia Mizorama an satpui rak, Hinduhai lekhabu thienghlim Bhagavad Gita, a tawi zawnga ‘Gita’ tia ko, Mizo tronga inlet, phek 209-a sa, Rs. 20/- man chauh, kum 2007-a Heritage Foundation (Guwahati) sut le insuo, tu laia an hriet suok thar thut chauh chu a nih. Hi lekhabu inlettu hi Ramthanga Khawlhring a nih. Kum iemani zat liem tah khan Varanasi-ah hun iemani chen Gita inleta a thang hnung le a hung inlet zo hnungin Delhi a hung sir a, ka inah a hung leng a, a manuscript (Mss) kawpi a mi pek nghe nghe a. Gita hi voi iemani zat ka lo tiem suok ve tah leiin a thil inlet chu ka enpui thuok thuok a, a Mizo trong khom a luong thra hle a. Fiemthuin, “Eini rawi hi thiempu hnama miin an mi hril namain, indikna chin khom a um ning a tih, sakhaw tieng hin ei daizai a, nang khomin Gita dam chen i lo inlet hiel el chu a ni hih!” ka ta. Sanskrit a’n chùk dan dam, Gita a’n let chanchin dam, sakhaw trongkam, Zo tronga um lo, a umzie phur suoka inlet tuma a buon lai chanchin dam le sakhaw lekhabu inlet khikhawkzie le hautakzie thu dam hrilin sawt tak kan titi a.
Hi trum hin Rabindranath Tagore-in kum 1913-a Nobel Prize (Literature) a dongna Gitanjali (Inhlanna Hla), Hmar tronga kum 1973-a ka’n let thu le chu chu tu chena tlangzar loa ka la sie thu le a san ka hril a. Hi hi Gita ang boka hla thua rem, rau hla (spiritual verses) thlang khawm, Siemtu le a thilsiem inlaichinna thu le a thilsiemin a Siemtu hmaa inpakna le chawimawina inhlàn a, lampui indik kawkhmu dinga dawvan a kaina hla a nih. Hla phuoktu hin Siemtu thilsiem tinrengah Siemtu hmel a hmu a. Chu chu leilung siem tira inthoka chieng taka a thilsiema inthoka Pathienin a nina le a chatuon thilthawtheina a puong lang thu tirko Paula khomin a lo hril kha a nih (Rom 1:19-20). Amiruokchu, ringna le Pathien thutak hrietna tieng a mimira ei la’n hnuoi si leiin, hieng ang lekhabu hin mi thruoi suol pal a tih ti inlauna leia ka la tlangzar naw thu ka hril a.
Chu thu char chu a nih tu laia Mizorama an buoipui chuh. An hril dan chun, India hmar saka Hindu sakhuo thè dartu pawlin State hrang hrangah inzompui pawl 34 an nei a, chuonghai laia pawl 5 chu Mizorama inthok an nih. Hienghai khukpui tak chu pipu sakhuo le nunphung vong hring le chu zûl zuia mani nina le zierang puta Khuonu/Pathien biek a nih. Kum 2001 Intiempui khan Mizoram-ah mihriem 888573 an um a, kristien 772809, Buddhist 70494, Hindu 31562, Muslim 10099, Sikh 326, Jain 179 le mi dang (Others) 2443 an nih. A tawp taka ‘Others’ ti, sakhuo nei lohai hi Mizo, kristien inti nuom ta lohai vong ni dingin an ring. Chu bakah, Mizo ni si, Israel nia inhrie, Kristien inchuktirna thlauthlaa Juda sakhuo chel a, an ser le sanghai thaw ve pawl an um bok a. Setan be pawl khom an kat nok ta a, a’n khat tawkin an ri hriet ding a um. Hieng hi an ngirhmun a ni leiin, sakhuo pawl hrang hrang thlaphèna lut theina ding kuo an ver pop tah saa Zotronga inthuom Gita hung lut chun an hmulthi a sukding a, imu inhnik nawna khopa invoi pawl an um a nih.
Kum za chuong kristiena insâl tah le Kristien State-a inhril ngam ni si, ieng leia Mizo tronga inlet Gita chun a mi nghong buoi ei inlau am ning a ta? Pathien hring bea inhril, khawvela lekhabu huoisen tak Baibul hmangtu ni bok siin ieng leia inringzona ei tlasam? Ieng leia mi dang chimraltu ni loa mi chimrala um ei tri èm ém? Deuteronomy 28 le Leviticus 26-a thu awi nawna ra a hrilhai kha a sîktu ni dingin ei inngai lei a ni? Krista Lungpui ngheta ngîr ringtu inti sia ieng leia a ru inno lem le awm innèm lem dinga ei inngai am a na?
Inchîmralna hmangruohai
Ar that dan chi khat chauh a um nawh’ ti angin, inchimral dan chi hrang hrang a um a. Chuonghai lai chun langsar taka mi hung rùntuhai nêkin a langa hmu thei lo, sungril tienga mi rûntuhai hi tri an um lem. Chuong inchim ral dan chi hrang hrang chu a tawi thei ang takin hang thlir ei tih.
Pakhatna, tharum le ralthuom hmanga inhnè lâk a nih. Assuria lalin Israel lalram hluotu hnam sawmhai chu BC 721 khan a hung rùn a, a tam lem salah a thruoi a, a ram hluotu dingin ram dang mi a tir a. Chuonga sala a thruoihai chun an chengna ram neituhai khawsak dan le nun dan lain, sawt nawteah an riral dèr a, tu chen hin an chanchin sui ngaina um loin voi boin an bo daih el a nih. Chuong Israel hnam sawm bohai laia mi chu ni phêt tuma thrang lo la, bo dawbola bo khom eini lai ei kat nok a nih. Ieng khom ni sien, hienga tharuma inhnè lâk hi tu hin chu a vâng ta a, hratna le tektik chi dang hmangin ram ei lak tah thung a nih.
Pahnina, intam chilh leia chim ral a nih. Kum 1901 lai chen khan Tripura State-a cheng tam tak chu a ram mihai an nih. Amiruokchu, kum 1971-a East Pakistan buoina leia India rama râltlân maktaduoi sawm neka tamhai laia mi a nuoi telin Tripura ramah an lut leiin thawk le khatah chim pilin an um thut el a nih. H.M.Bareh buotsai Encyclopedia of North-east India Volume VIII-a a rikawt dan chun, hi rama hin a ram neituhai chu a kum têlin an mazu mei tiel tiel a. Kum 1864 khan a ram neituhai tamzie chu 64%, 1901 khan 52%, 1951 khan 37%, 1971 khan 29%, tu hin chu 27% neka tlawm an ni tah. A ram sunga hmun hming zaa sawmkuo neka tamin Korvai hming an put ta bok. Tuta kum za sunga inchimralna chanchin bung le chânga hril hlaw pawl tak chu Tripura bung le châng lungsietum le suongum lo tak hi a ni hrim a nih. Chu chu Mizoram panthlangpa chana tlu, ama chana khom la hung tlu thei thil chu a nih.
Pathumna, lungril inbawi (enslavement) a nih. Inbawi dan chi hrang hrang a um. Sakhuona le kalchar hmanga inbawi hi a nghetin tri a um hle. Mingo misawnarihaiin kristien sakhuo hmangin ei lungril an mi bawi a, an kalchar tuia inchie le an hnam rong kai tah, khawthlang kristien sakhuo chu eini lai an hung tu a, an thaw dán dàn chu Pathien thu tak sawnin ei inchuk a, intrum lo deuin ei thaw ve a. Ei hlut èm ém hlak, ei kalchar le hnam ro hlu tam tak, ringnawtu thuomhnawa an mi belpek taphot chu suontriek anga ngaiin, inro dêr loin ei hluihlawn a, chuonga thaw chu Pathien thu awi thra le thlarau mi ninaah ei ngai. Kristien sakhuo hminga ei thaw a ni phot chun hnam thil hlu ieng khom hnawl fithla vong poitina ei nei nawh. Ei sakhuo thara a tum a hloma inpèm lut chu inchimralnaa ngai nêk hmanin thima inthoka suoka vara lutah ei inngai hmak ngam a nih. Ei hnam thil hrim hrim thim thila ngaina le mingohai thil hrim hrim var thila ngaina lungril indik lo hi piengsuolna pangzatum tak a nih.
Hi thil hin ieng angin am mimal, khawtlang le hnam nunah kakhawk a la hung nei ding ti ei ngaituo phak der nawh niin a’n lang. Lemderna le lemchangna nuna ei lut inthuk èm ém hi a kakhawk laia pakhat a nih. Nina inhmang tu mihriem le hnam khom inza phur le zik suok tak hrim hril ding an um nawh. Ei inkhawmpui nikhuoa kut dawna ding mingo pakhat pahnih an hung inlang ei hmu lei ringota ei chang ei sukpar el dam hih Pathien nêka mingohai ei ring lemzie hriltu a nih. Mingo an hung thrang rawn leia ei inkhawmpui hlawtling hlea ei hril el dam hi inzak a um chauh ni loin, Pathien ei ngainepzie le ei lungril bawitu mingohai mi bawina nghetzie ei tar lang a nih. Chu bawia intang nghet deuh deuh dinga mi khikhmutu le khittuhai chu theida a, “Setan, ka hnungah fe rawh” ti nêk hmanin ei ngai ropui letling nawk nghal!
Palina, inchimralna hmangruo dang chu sumpai (economic) thilah a nih. India hmar sak rama State po po deuthaw hi Kutdaw State ei nih. Infa awk lo State ei um naw tluk a nih. Kristien State inti ti hi infa bat rawn State ei nih. Chuong ang State-a inthoka fe suok misawnarihai thu chuh, ieng anga Pathien thu inril khom ni sien, ieng leiin am ei kutdawnahai chun barah an lo khon ding? Kutdaw chu kut a dawna bawiah a um naw thei nawh. Tu lai khawvela ro nei tak chu sumpai a nih. Ram chikte Japan chu Indopui Pahninaah tlawm sien khom sawt nawte hnungah a thil siem thiemna le chu taka inthoka a sumpai hmuhai chu hmangin khawvel a rùn a, tu khom a dang zo an um nawh. Entirnan, America-a motor siemtu company lien po po, company pakhat chauh ti naw chu a let thal a, a chìm ral vong a nih.
Ei rama ruotui tla po poin inhmaw taka Vairampur tieng an pan nawk nghal hlak angin, ei kutdaw suok sum po po deuthaw hi a ram sukhmasawnnaa hmang nekin ei mamaw tinreng mi petu Vairampur tieng a luong thla nawk nghal hlak. Ei chang ve sun chu ei ek tum a ni el naw maw? A luong thlakna dawt neitu le kontrawltu chu sumdawng hausa mi tlawmte chauh an nih. Manipura lek lem chu India laka zalenna suol suok tuma silai le thranga mi hrawk hrât hràthai hi Sorkar Laipui somdawlna sum inchàn hrat, sum an tawkna kutpar chen khom thlum ti taka liek kawl tawt tawt ruol vong an nih. Silai hmet puok a, bandh an thaw zatin an thlàn ding an cho inthuk deu deu a nih ti an hmu zinga chu an hriet nuom ta nawh. Ni tina mani thlàn ding cho tlut tlut an ni leiin, a hranpaa inthoka chim ral khom an ngai nawh. Mani inlem zo dinga lu hmuom, khuongbai ang chauh an nih. Bandh an thaw zata tuortu chu a ram le mipui an nih. Chuong neka mani lu inhmuom chu ieng am a um a?
Pangana, sorkarin a ram tronga a pom hmangin hnam tenauhai trong chim pilin, an hnam chen an chim ral hlak. Ram khat trong khat hmang rama siem tumna pawlisi a um pha leh hi thil hi a hluor zuol. Burma, tuta Myanmar tia 1988 laia an thlak tah hi entirnan hmang inla. Ram bung 14-in an thre a. Kawl mi (Burmese) hai tamna biel 7- Irrawady, Magwe, Mandalay, Pegu, Rangoon, Sagaing, Tenasserim po chu ‘Division’ an ti a; hnam dang, tlangmihai chengna biel 7- Arakan, Chin, Mon, Kachin, Karen, Kayah, Shan hai chu ‘State’ an ti ve thung a. Tlangmihai chu Kawl trong inthiemtir vong a, damtea chimral an tum leiin kum 1963-a inthok khan sipai diktetor Ne Win inlalna hnuoiah sikul le sorkar ofis le thilthawna iengkimah thawluinain Kawl trong an lak lut a, Saptrong chu Pawlsaria inthokin an inchuktir trantir chauh a nih. Chuonga kum 25 sung a hruol hnung chun, 1988 khan Primary level-ah Saptrong inchuk an tran nawk chauh a nih. Hi hun sunga seilien, dikri insang tak tak neihai khomin Saptrong an lel dèr a, ram puo tieng thrangna zong thei mumal an um nawh. Kawl trong ruok chu a ram phêkin an thiem hman thung. Tlangmihai, eini Zo hnathlakhai ngei khom khawpuia cheng thrangtharhai chun mani trong nekin Kawl trong hmang inhoi an ti lem a, mani trong hluihlawnin an hmang lem hrim a nih. Khing tieng pangah, Kawlhai chimral dit lo le nuom lo tlangmihai chun hnam santu le humtu ding sipai an indin seng a. Hi lei hin Burma chu khawvela helpawl hau tak ram a hung ni a, ram hnufuol lai khom a mong khawnah a thrang char char a nih.
Malaya khomin 1957-a independence a hmu hnung kum ruknaah Sabah, Sarawak le Singapore hai kei lutin ram lien lem a siem a, a hmingah Malaysia tiin ko a hung ni a. Kum 1965-a Singapore an inhnuk dok hnungin a la um po chu trong khat hmang hnama indin tumin an trong Bhasa chu iengkim thawnaah an hung hmang lui a, sawt nawte sungin trong khat hmang ramin an hung siem a, trong tenauhai chu an inchimpiltir treuh hman a nih. Chu chun ieng am kakhawk a la hung nei ding ti hril el ngam ruol a ni nawh. Ieng khom ni sien, ram dang le indawrna dingin English thiem makmaw a ngai ti an hriet tlat leiin Burma nek daiin sikulah an lak lut nawk inhma lem a, Burma ang èm chun an konkawpui pha ve nawh.
Tronga inchîm ral hi innui zing puma lu inlak ang a nih. Chîm pila umhaiin chimpiltuhai trong lungawi taka an hmang elah a tawp nawh. An nunphung an hung ngaisang a, a, an thu le hla, lemchang le film le an fak le dawn hai chen an hung ngaina a, an thaw dan kawpi chu changkangnaah an ngai a, an hung innei pol a, an sakhuo biek an hung biek ve el a nih. Vai film en ngai thrak naw nêkin a en thrang le ngainatu chun a hriet naw karin an pathien ban sawm nei ta dingin a lungrilah hmun a lo inruok lien lem daih tah hlak a nih. Chuong ang bokin, lung lut taka English film, entirnan The Ten Commandments entu chun a chanchin la hre ngai naw le a film la en ngai nawtu nekin Israelhai Pathien tieng a lungril thle lem dai a tih. Ei thil hmu le hriethai hin ei hriet naw karin ei ngaituona sei tak a lo thruoi pèt tah hlak a nih. Inrùnna hmangruo trium laia pakhat chu TV hi a ni hrim a nih. Iemani ti lai khan chu, Baibul nekin ‘Kasauti- film-in eini lai ram a lâk hrat lem daih a nih.
Parukna, sikul hi hrietna le thiemna inchukna ringot ni loin mihriem serna pumbuk thra tak a ni leiin, thuneina cheltuhaiin sikul hmangin hnam tenauhai chimralna sin an thaw rop hlak. Silebas siem thuah, naupang lungrila thu ei tu nuom ang dungzuia buotsai a ni hlak a, ei thu inba chun an ngaituona le thil thlir dan nasa takin a thruoi bok. Abikin, histawri ei inchuktirah fimkhur a ngai zuol. Chun, trong thuah, entirnan, Hindi chauh thiem le hmang dinga pawlisi an neina hmuna chun trong dangin hmun a chang thei nawh. Chu pawlisi chun trong tenau lem hung inthrang ding a hluo a, a dîp hlum hlak. Amiruokchu, Hindi chauh hrehaiin an ram puo tieng sin an zong pha, khawvel dang le indawrna trong English an hriet si naw leiin rawl bang baw ang an ni nawk. Chuong ang char chun, Mizo trong ei ti hi hung lien peiin Zo hnathlak trong hrang hrang chim pil khom ni sien, hrietna le thiemna insang lem inchuk theina le sumpai zongna hmangruoa hmang thei a ni si naw chun trong hmang tlak lemin damtein la chim ral tho tho a tih.
India rama thruoitu hmasahai kha an lo var inril leiin, ‘Unity in Diversity’ chu thuthlunga neiin, a ram tronga Hindi pom siin English leh a thriengin an intlontir a, State tinah an trongpui seng sorkar le sikula hmang nuom nuomin hmang an phal sa bok a. Chu ruol chun hnam tenauhai trong humhal le sukhmasawn dingin hma an lak a. Hi lei hin damten, mani hnam nina le zie seng put zing siin ‘India mi’ ninaah ei hung inhui khawm tiel tiel a, ei nghet deuh deuh bok a nih. Hieng ang pawlisi hi lo hmang naw hai sien chu ‘Hindi’ trong inba lui tumna dodalna lei ringot khomin India ram hi bung tamin koi dar vong ta mei a tih.
Hi thu le inzoma HRD Minister Kapil Sibal intarviu ka ngaithlak chun ka na a ver khop el. Sorkar laipui pawlisi kengkaw tum chu trong pathum bêk naupanghai inchuktir a nih. Chuonghai chu (1) An zung keina State leh an inzom zing theina dingin an ram trong; (2) India pumpui leh an intringmit theina dingin Hindi; (3) khawvel dang leh an indawr tuo theina dingin English. Hi thil pathumhai hi an nina muol sengah an poimaw dan an inang vong a nih. Ei nu trong ei hriet tah naw chun ei kungpui le ei inzomna zung poimaw a chat tina a ni leiin, chu chun mihriem nunah siksawina hrang hrang a siem thei.
Ram hrang hranga um darh Zo hnathlakhai insuikhawm dan ding daptuhai khomin hmathlir hla tak neia kal ei chawi ve chun, damten hnam ropui takin ei la hung ngir suok ve thei a nih. Chu ding chun India sorkarin a rama cheng hnam hrang hranghai hnam hlawmpuia indin suok dinga lampui a sat dan hi enton tlak ni mei a tih. Hindi suklar tumnaah inbalui pawlisi hmangin, Saptrong le rambung hrang hranga tronghai dehawnin, Hindi mi’n hmang luitir sien chu, a hmaa ei hril tah angin, koi dar vong tang ei tih. Chun, trong ei inhmang zat hin hnam ro ei inhmang bok a nih.
Lusei trong besana hmanga Zotrong hung insiem tung mek khom hin a chawmtu hnâr Zo hnathlak trong hrang hrang hi ei inchìm piltir pal hlauh chun trong hausa, thatho le hmang tlakin suok naw ni a, a baksamna phuhruk tumin hnam dang trong la lut treuh ei ta, chu chun damten Zotrong a chie hlum ding a nih. Tu khom hin, entirnan, inthlang thu ei hril ding chun, Saptrong thumalin a chim pil tluk a ni tah: enumeration, electoral roll, election, election manifesto, election agent, candidate, party candidate, independent candidate, contest, vote, vote counting, vote bank, polling station, polling booth, polling officer, ballot box, voting machine, election duty, valid/invalid vote, booth capturing, election result, election petition, ministry, ruling/opposition party le a dang dang. Lainatum deuh a nih.
Pasarina, mihriemin a chengna leilung le khawvel a suosam nasat leiin siksawina chi hrang hrang a hung hring suok a, chuong thilhai chun kakhawk thra naw tak an nei leiin hmun le ram tam tak chu rausanin a um a, an sulhnung ropui tak tak an maksan hmu ding la umhai ti naw chu an thlahai takngiel khom sui thei mumal loa riral tah an tam èm ém. Mihriem an hung pung pei ruolin ram an sukpawn a, thlalera inchangtirin umna tlak loah an siem a, a leilungin hàngna a hung tlasam a, thlai a thra nuom naw a, a, ruotui tla lo hìp tàngtu ram hnawng a um ta naw leiin tuihnarhai an hung kang a, ram sa an hung bo a, tuia chenghai an hung rèm a, a ramin a ngei naw chi an hung lak lut le chinghai chun a leilung an fak siet a, mihriemin hma an hung sawn ruola an hmang seng lo nei tuma hnuoi hausakna an hung hnot leiin leilung hausakna an sukcheureu a, boruok thra lo an hung phu suok rawn a, chu chun sik le sa a hung khak buoi a, a hunah ruo a sur naw pha tràmin a hung zui a, hri le hrai a hung inleng a, civilization ropui tak tak khom an hung ram dèr hlak a nih.
Hieng ang thu suina le thlirna hi tu laia ziektu inlar Jared Diamond-in a ziek a, a bu hmingah ‘Collapse: How Societies choose to Fail or Survive’ (2005 p.575) a ti nghe nghe a. Ama hi international bestseller The Third Chimpanzee, Why Sex is Fund le khawvela mihriem chenghai chanchin danglam taka suina Guns, Germs and Steel tihai ziektu kha a nih. Ei thu buon hi a hmawr ei phor lang tran chauh a nia chu a lo sei taluo tah leiin hieng lekhabua thu poimawhai hi bau khat khom hril hman loin, inpâm takin ei maksan hri phot ding a nih. Hieng tienga inhnikhai chun tiem ngei dingin ditsak takin ka’n fui. Mihriem hi hrietna tharlâma chawm zing ei ni naw chun tuia chawm lo thlai angin ei nun a hung vuoi a, a hung inhil bor bor hlak. Chu chu a hnam puma ei thaw a ni lem chun inngaisieta indom kun a trul, thihmun suol, thi hmin chauh hmabak ei ni leiin. Chuong ang hnamhai ta ding chun a ru no no suokna khawvela hin dam khawsuokna lampui hrim a um nawh. Hrietna fiertui inthienga inchawm zing mihriem le hnamhai ruok chu va kama thing phun angin an inno hlut hlut a, ra tam tak an insuo zom zing hlak.
Thu khârna
Ei thu bulah lut nawkin suktawp inla. Mizo tronga inlet Hindu lekhabu thienghlim Gita mi hung rùn mek hi tria inthin hawp el nêkin, thiempu inti taphot chun chîk taka tiemin, se chipin, Baibul le an inkalna le an inkalna san sui dapin, ei Pathien thu hi ring a um lemzie le bel tlâk a ni lemzie thu ei beramhai inchuktir lem ei tiu. Chu chu thaw si loa a rawl inlap hmasa taka ei thrang chun ei mawphurna ei phur zo nawh tina a ni thei. Kha hmaa thil inri met a um changa a thu mumal hre map si loa rawl sukpuoma lo inhùmru rîngot ei thaw hlak kha chu a huntawk ta nawh. Inzona zawla um ei nih ti theinghil nawng ei tiu. Ei dohai le ei donaa ei ralthuom hmang ding hai (Ef. 6:10-17) khom hre chieng ei tiu. Ieng kima ei innghatna chu ei ngaidan ni loin Baibul thu hring, kawlhnam ngei tak neka ngei lem chu, ni hlak raw se. (September 15, 2009 Delhi)
(l_keivom@yahoo.com)

No comments:

Post a Comment